کسری بودجه از کجا جبران شد؟ - مجله میهن 128

عددی که یک بیستم درآمدهای نفتی دولت در بهار سال گذشته هم نمی شود. اما با وجود این شکاف عظیم، دولت توانست هم عملکرد بهتری در تحقق منابع بودجه عمومی ثبت کند و هم عملکرد بودجه عمرانی را نسبت به بهار پارسال، 6/ 13 برابر کند. آنچه توانست جای خالی نفت را پر کند، تامین اقتصادی از کانال فروش اوراق و سهام بود.

دخل و خرج دولت در بهار سال جاری نشان می دهد که وابستگی به نفت به نزدیک صفر رسیده است.

مطابق گزارش سازمان برنامه و بودجه کشور، میزان درآمدهای نفتی در 3 ماه نخست سال جاری کمتر از 800 میلیارد تومان بوده است؛ در حالی که در همین بازه زمانی در سال گذشته بیش از 15 هزار میلیارد تومان منابع از محل نفت عاید دولت شده بود. اما این حفره عمیق، باعث نشد عملکرد بودجه عمومی دچار عقب گرد شود. در واقع تحقق منابع بودجه عمومی در بهار سال جاری نسبت به بهار پارسال با پیشرفت نیز همراه بوده است، امری که بیش از هر چیز مرهون تغییر تمرکز از منابع نفتی به منابع اقتصادی و اوراق بوده است.

بهبود در عملکرد بودجه

حدود 2 سال است که عملکرد بودجه به صورت دقیق منتشر نمی شود. با این حال، سازمان برنامه و بودجه در گزارشی از اهم عملکرد دولت یازدهم و دوره 3 ساله دولت دوازدهم، به مناسبت هفته دولت جزئیاتی منتشر کرده است. مطابق داده های منتشر شده، در 3 ماه نخست سال جاری 2/ 82 هزار میلیارد تومان از منابع بودجه عمومی تامین شده است.

رقم مصوب منابع بودجه عمومی در سال جاری معادل 650 هزار میلیارد تومان بوده است که در فصل اول باید 5/ 162 هزار میلیارد تومان از آن تامین می شد. در نتیجه درصد تحقق منابع بودجه عمومی در فصل اول معادل 6/ 50 درصد بوده است.

عملکرد بودجه در سال جاری در قیاس با سال گذشته بهبود یافته است؛ آن هم در شرایط ضیق درآمدهای نفتی. در 3 ماه نخست پارسال، کمتر از نصف منابع تامین شده بود، در حدود 42 درصد. از این رو یک گام رو به جلو در منابع بودجه عمومی رخ داده است. با این حال درآمدهای نفتی در سال جاری به صفر میل کرده است.

غلظت نفت در بودجه

سهم درآمد نفتی از منابع بودجه عمومی طی سال های اخیر روندی کاهشی در پیش گرفته است. البته این مساله چندان با تصمیم گیری حاصل نشده، بلکه به شکل تحمیلی رخ داده است. تحریم ها عملا درآمدهای نفتی را از لیست منابع دولت قیچی کرد. مطابق عملکرد سال 98، سهم درآمد نفتی از منابع بودجه عمومی در سال گذشته معادل 7/ 11 درصد در عملکرد بوده است؛ در حالی که غلظت نفت در بودجه 92 معادل 4/ 43 درصد بود.

در نتیجه از اهمیت نفت در بودجه به میزان 7/ 31 درصد از ابتدای دولت یازدهم تا سال سوم دولت دوازدهم کاسته شد. با این حال بوی نفت از بودجه سال جاری، به طور کلی رفت. سازمان برنامه و بودجه گزارش داد که سهم منابع حاصل از نفت و فرآورده های نفتی در منابع بهار سال جاری، معادل 9/ 0 درصد بوده است.

این عدد در فصل اول سال گذشته، 28 درصد بود. در واقع به رغم اینکه تحریم در طول سال گذشته تشدید شد (با توجه به رقم فصل اول و کل سال)، کرونا و کاهش تقاضا نیز مزید بر علت شده است تا میزان فروش نفت در سال جاری به کمترین میزان برسد. سهم 9/ 0 درصدی نفت از منابع بودجه عمومی، به این معنی است که تنها 740 میلیارد تومان از محل نفت، دست دولت را در 3 ماه نخست سال جاری گرفته است.

این عدد در سال گذشته بیش از 15 هزار میلیارد تومان بود. البته سقف منابع حاصل از ارزش صادرات نفت، میعانات گازی و خالص صادرات گاز معادل 2/ 48 هزار میلیارد تومان در سال جاری در نظر گرفته شده است. در نتیجه دولت در 3 ماه ابتدایی سال باید 12 هزار میلیارد تومان تحصیل می کرد، اما تنها پیروز به تحقق 6درصد از آن شده است. دولت در 3 ماه ابتدایی سال گذشته، با توجه به رقم 60 دلاری نفت و دلار 4200 تومانی، نزدیک به 650 هزار بشکه در روز نفت فروخت اما این عدد در سال جاری (با میانگین نفت 20 دلاری) به کمتر از 100 هزار بشکه در روز رسیده است.

کمک اوراق به بودجه عمرانی

به رغم کم وزن شدن نفت در بودجه 99، اعتبارات تملک دارایی سرمایه در 3 ماه نخست سال جاری با جهش نسبت به سال گذشته همراه شده است. در 3 ماه نخست سال گذشته، تقریبا 855 میلیارد تومان خرج پروژه های عمرانی شد، در حالی که در فصل بهار سال جاری نزدیک به 7/ 11 هزار میلیار تومان برای تملک دارایی های سرمایه ای هزینه شد، یعنی 6/ 13 برابر. اما این پروژه ها چگونه تامین اعتبار و حفره درآمدهای نفتی پر شد؟ به نظر می آید اوراق اقتصادی این حفره را پوشانده است. منابع تامین اقتصادی از بازار سرمایه در 3 ماه نخست سال جاری معادل 3/ 34 هزار میلیارد تومان بوده است. این در حالی است که سال گذشته دولت تنها 4/ 18 هزار میلیارد تومان از این محل تامین اقتصادی کرده بود. به واقع، منابع حاصل از فروش اوراق نقدی در 3 ماه نخست سال جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته، رشد 86 درصدی را ثبت کرده است.

از زاویه دیگر، نزدیک 42 درصد از منابع بودجه عمومی از طریق اوراق و فروش سهام، تامین اقتصادی شده است. در حالی که این عدد در سال 92 معادل 7/ 7 درصد بوده و در عملکرد سال 98 به 4/ 23 درصد رسیده بود. طبق آخرین گزارش خزانه داری نیز، دولت تا سرانجام مرداد ماه، مجموعا 75 هزار میلیارد تومان اوراق اقتصادی اسلامی منتشر کرده است.

پیش از این نیز بسکمک از کارشناسان تنها راه مهار کسری بودجه در سال جاری را انتشار اوراق بدهی و فروش سهام عنوان می کردند. دولت با این تاکتیک توانست هم جای خالی نفت را پر کند و هم از پولی شدن کسری بودجه جلوگیری کند. مهم تر اینکه تخصیص بودجه عمرانی افزایش قابل توجهی نسبت به سال گذشته یافته است. آمار 3 ماهه نشان می دهد که دولت 42 برابر درآمدهای نفتی، توانسته از محل اوراق به دست آورد.

عملکرد اوراق در 5 ماه نخست سال:در پنج ماهه اول سال جاری با هدف تامین اقتصادی پروژه های عمرانی دولت، مبلغ 750 هزار میلیارد ریال اوراق اقتصادی اسلامی شامل 573 هزار میلیارد ریال اوراق نقدی و 177 هزار میلیارد ریال اوراق غیر نقدی (تحویل به طلبکار) از سوی معاونت نظارت اقتصادی و خزانه داری کل کشور وزارت اقتصاد منتشر شده است.

مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت امور اقتصادی و دارایی طی گزارشی قسمت دوم عملکرد سال 1398معاونت نظارت اقتصادی و خزانه داری این وزارتخانه را منتشر کرد. این گزارش میزان انتشار اوراق اقتصادی اسلامی در سال 1398 را مجموعا معادل 820 هزار میلیارد ریال شامل 400 هزار میلیارد ریال اوراق نقدی و 420 هزار میلیارد ریال اوراق غیر نقدی (تحویل به طلبکار) اعلام کرده است.

در ادامه این گزارش و در فصل صدور اوراق تسویه خزانه آمده است: در اجرای بند (و) تبصره (5) قانون بودجه از سال 1395 تا سال 1398، بدهی ها و مطالبات دولت جمعا به مبلغ 633 هزار و 871 میلیارد ریال از طریق اسناد تسویه خزانه توسط معاونت نظارت اقتصادی و خزانه داری وزارت اقتصاد تسویه و تهاتر شده است.

بنا بر این گزارش، رقم مذکور به ترتیب شامل مبلغ 98 هزار و 75 میلیارد ریال در سال 1395، مبلغ 50 هزار میلیارد ریال در سال 1396، مبلغ 354 هزار و 438 میلیارد ریال در سال 1397 و مبلغ 131 هزار 358 میلیارد ریال در سال 1398 به منظور تسویه مطالبات و بدهی های دولت از/ به اشخاص حقیقی و حقوقی تعاونی و خصوصی و نهادهای عمومی غیر دولتی و … صادر شده است.

این گزارش اعلام می دارد: در چهار ماه اول سال جاری، مجموعا 83 هزار و 142 میلیارد ریال صرف تسویه تعهدات اوراق منتشره قبلی شده است.

منبع: دنیای اقتصاد