عباس عبدی؛ بحران انباشت پایدارترین بحران - مجله میهن 128

کرونا یک بحران جهانی است. حدود 16 ماه طول کشیده و احتمالا تا سرانجام امسال نیز کم وبیش در همین ابعاد باشد ولی در هر صورت و به احتمال قوی با افزایش استفاده از واکسن، این بحران حل یا از شدت آن بسیار کم خواهد شد. در مقابل گرم شدن هوا، یک بحران به نسبت پایدار است و گمان نمی رود که در کوتاه مدت تغییری کند و باید برنامه های به نسبت طولانی مدت برای آن تدوین و اجرا کرد.

ویژگی دوم، گستره بحران است. بحران سیل سال 1398 بسیار جدی و عمیق بود ولی گستره آن نه بین المللی بود و نه حتی کشوری، چند استان را درگیر خود کرد. در حالی که کرونا هم بین المللی است و هم فراگیر ملی و هیچ نقطه ای از کشور مصون از آن نخواهد بود.

ویژگی سوم زنجیره بحران هاست. گرم شدن آب و هوا یک اثر یکنواخت بر زندگی بشر دارد و در شرایط عادی موجب بحران های دیگر نمی گردد. ولی کرونا فرق دارد. به سرعت موجب فقر و بیکاری می گردد و این مسائل خود نیز بحران های جدیدی هستند و ممکن است به منشأ شکل گیری زنجیره بحران های جدید ختم شوند. بعضی از کشور ها قدرت کافی برای جلوگیری از انتقال بحران را دارند.

کشور های با اقتصاد قدرتمند می توانند برای مدتی مانع از شکل گیری فقر در اثر کرونا شوند و اجازه ندهند که بحران بیکاری و فقر نیز به کرونا اضافه گردد ولی بسیاری از کشور ها قادر نیستند که مبارزه موثری با بحران کرونا داشته باشند بدون اینکه تن به بحران فقر و بیکاری بدهند، در نتیجه با شکل گیری زنجیره ای از بحران ها روبرو خواهند شد.

ویژگی بعدی، وجود تعدد و تلاقی بحران های مستقل از یکدیگر است. مثل جامعه ای که با کرونا روبرو باشد همزمان فقر و بیکاری نیز در شرایط قرمز باشد، یا دچار بحران اجتماعی و بی اعتمادی یا فقدان انسجام سیاسی و اجتماعی یا تحریم و مشکل روابط خارجی نیز باشد و....

با این مقدمه طولانی باید گفت که جامعه ما با مجموعه ای از بحران ها روبرو است که از یک سو متعدد هستند و یکدیگر را تشدید می نمایند. از سوی دیگر عدم حل هر کدام منجر به بحران های دیگر می گردد. به علاوه بحران هایی هستند که سراسری بوده و گستره عظیمی را درگیر می نمایند ولی از حیث پایداری تا حدی متفاوت هستند.

هدف این یادداشت معرفی بحرانی است که از همه پایدارتر و دارای اثرات عمیق تر و ایجادنماینده زنجیره ای از بحران های دیگر است. این بحران چیزی نیست جز بحران انباشت سرمایه که با توجه به شرایط فعلی و عمومی کشور در کوتاه مدت قابل حل نیست و نیز همه ابعاد زندگی مردم و جامعه را تحت تاثیر خود قرار می دهد. سرعت و قدرت انتقالش به زمینه ها و زنجیره بحران های دیگر بسیار بالاست.

در حقیقت اگر بخواهیم چند شاخص مهم برای توصیف یک جامعه معرفی کنیم به طور قطع یکی از آن ها شاخص پس انداز و سرمایه گذاری است. شاخصی که نشان دهنده کیفیت سلامت مالی جامعه، امید به آینده و کارکرد درست اقتصاد نیز هست. شاخصی که حداقل مقدار آن برای جبران استهلاک ضروری است تا جامعه در شرایط رشد صفر حفظ گردد. جامعه ای که نرخ انباشت سرمایه و سرمایه گذاری آن حتی نتواند استهلاک را جبران کند به قهقرا میل خواهد نمود.

به طور معمول نرخ استهلاک را در بیشتر موارد حدود 10 درصد منظور می نمایند، اگر بخواهیم رشد مالی متعارفی داشته باشیم به طوری که رشد جمعیت را پوشش دهد و سالانه به طور متوسط تا 5 درصد نیز به بهبود وضع مردم یاری کند باید دو اقدام اساسی را انجام داد. اول بالا بردن پس انداز یا سرمایه گذاری، دوم بالا بردن بهره وری. ولی اکنون در وضعی هستیم که این دو شاخص در راستا عقب گرد هستند. بعضی معتقدند که در سطح جبران استهلاک نیز نیستیم.

برای تحقق این دو هدف نیازمند تغییرات عظیم در سیاست خارجی، مدیریت مالی و حکمرانی داخلی هستیم. این ها هم انجام گردد سال ها طول خواهد کشید که مساله انباشت سرمایه در راستا درست قرار گیرد و جامعه از بحران آن خارج گردد. در غیر این صورت آثار این بحران هر روز عمیق تر شده و به سایر حوزه ها نیز سرایت نموده و آن ها را عمیق تر می نماید. یکی از اهداف توافق با چین حل این بحران است. در حالی که با توجه به شرایط موجود و فقدان چشم اندازی در تغییر، این توافق اگر هم به نتیجه برسد، می تواند یک آرام بخش موقتی باشد و بحران را تشدید کند.