درمان نابینایی با یاری مینی چشم های آزمایشگاهی - مجله میهن 128

چشم هایی که در ظرف آزمایشگاهی پرورش یافته اند، ممکن است شبیه به داستان های علمی-تخیلی به نظر برسند اما دانشمندان را یک گام به درمان نابینایی نزدیکتر نموده اند.

دانشمندان کالج دانشگاهی لندن (UCL)، نخستین شبکیه مصنوعی را در آزمایشگاه از سلول های بنیادی بچه ها مبتلا به سندرم آشر (Usher syndrome) پرورش داده اند.

استفاده از مینی چشم ها در مطالعه سندرم آشر، شواهد مهم جدیدی را در خصوص این موضوع ارائه نموده است که چه مسئله ای در چشم پیش می آید و باعث انحطاط شبکیه می گردد. انحطاط شبکیه، یکی از دلایل اصلی نابینایی است که در آن، سلول های حساس به نور به نام سلول های میله ای و مخروطی از بین می روند.

این مینی چشم ها می توانند به بیش از 30 هزار نفر در بریتانیا که در معرض خطر نابینایی ناشی از بیماری های ارثی هستند، یاری نمایند و برای حدود 60 هزار سالمند که مبتلا به دژنراسیون ماکولا (Macular degeneration) ناشی از افزایش سن هستند، امید ایجاد نمایند.

در این پژوهش، سلول های بنیادی از بیماران جوان مبتلا به سندرم ژنتیکی نادر آشر که در بیمارستان گریت اورمند استریت (GOSH) بستری بودند، گرفته شدند. سپس پژوهشگران، آنها را برای ایجاد سلول های بنیادی که می توانند به هر سلولی در بدن تبدیل شوند، دوباره برنامه ریزی کردند.

پژوهشگران، فرآیندهای مشاهده شده در نوزادان موجود در رحم را طی 9 ماه در آزمایشگاه تقلید کردند تا هفت نوع سلول ظاهر شوند، یک الگوی دقیق را تشکیل دهند و به یک مینی شبکیه تبدیل شوند. این کار به پژوهشگران امکان داد تا ببینند که چه مسئله ای در سندروم آشر که یک بیماری ژنتیکی است و منجر به نابینایی و کاهش شنوایی می گردد، پیش می آید.

نقش مهم را سلول هایی به نام سلول های مولر (Müller cells) بر عهده دارند که از شبکیه عبور می نمایند و انرژی چشم را تامین می نمایند. این پیشرفت، نتایجی را به شواهد روبه رشدی اضافه می نماید مبنی بر این که سلول های مولر در همه انواع انحطاط شبکیه نقش دارند. این امر احتمالا به این علت است که سلول های مولر در بعضی افراد آسیب می بینند و به درستی از سلول های حساس به نور شبکیه حمایت نمی نمایند.

جین سودن (Jane Sowden)، استاد زیست شناسی رشد و ژنتیک در موسسه بهداشت بچه ها موسسه گریت اورمند استریت و پژوهش ارشد این پروژه گفت: توانایی استفاده از مینی چشم ها، یک چالش است که گروه های علمی زیادی روی آن کار می نمایند. من معتقدم که در 10 سال آینده، بسیاری از موارد نابینایی ارثی قابل برگشت خواهند بود. این شبکیه ها واقعا به ما یاری می نمایند تا ببینیم ورای چشم چه می گذرد. این موضوع برای مطالعه سندرم آشر مهم است و شاید در آینده بتواند به ایجاد درمان هایی یاری کند که برای مسائل پیچیده تری مانند دژنراسیون ماکولا ناشی از افزایش سن ارائه می شوند.

سندروم آشر حدود 10 هزار نفر را در بریتانیا تحت تاثیر قرار می دهد و باعث می گردد که بینایی آنها به تدریج بدتر گردد و در بزرگسالی نابینا شوند.

در این پژوهش، مینی چشم ها از سلول های بنیادی سه کودک مبتلا به سندروم آشر پرورش یافتند. این مینی چشم ها که میزان آنها حدود یک میلی متر است، در مقایسه با مینی چشم های ساخته شده از سلول های بنیادی بچه ها سالم، به مسائل اولیه در خصوص سلول های میله ای حسگر نور دچار هستند.

در این پژوهش معین شد که سلول های مولر در شبکیه چشم به علت نقص ژنتیکی آسیب دیده اند و احتمالا در حال مرگ هستند. این امر ممکن است اثر ضربه ای روی میله ها و مخروط های چشم داشته باشد.

اگر سلول های مولر در سندرم آشر مهم هستند، پس احتمالا در انواع مختلف دژنراسیون شبکیه نیز نقش مهمی دارند. این بدان معناست که آنها می توانند در سایر بیماری های مربوط به دژنراسیون شبکیه مانند بیماری چشمی ناشی از افزایش سن نقش داشته باشند که از هر 40 نفر بالای 50 سال، یک نفر را تحت تاثیر قرار می دهد.

یافته های مربوط به سلول های مولر و نشانه های آشکار فشار در سلول های میله ای حساس به نور، از تجزیه و تحلیل 40 هزار سلول در مینی چشم ها به دست آمد.

دانشمندان امیدوارند که در آینده، داروهایی بسازند که بتوانند فرآیندهای عامل نابینایی را متوقف نمایند. برای آزمایش این داروها احتمالا باید از مینی چشم های بیشتری استفاده کرد.

این پژوهش، در Stem Cell Reports به چاپ رسید.

5858