از گرمابه تا گلستان؛ حمام های منطقه که دیگر پاتوق اهالی نیستند - مجله میهن 128

آن موقع که هنوز وارد عصر ارتباطات نشده بودیم، فرهنگ خاصی بین مردم برای کسب اخبار و اطلاعات رایج بود. یکی از مکان هایی که اخبار دست اول محله را می توانستی، آنجا به دست بیاوری، گرمابه بود. شهروندان، ساعت های طولانی در گرمابه می ماندند و حتی میان وعده ای را با خود به همراه می بردند. بساط قلیان هم در حمام به پا بود. عموماً سلامتی و بهداشت بهانه بود برای نوعی احوالپرسی و از حال هم باخبر شدن وگرنه حمام رفتن و قلیان کشیدن خیلی با هم جور نبودند ولی این گپ و گعده ها حال هر دو یعنی هم گرمابه دار و هم مشتری را خوب می کرد.

شاید برای نسل امروز کمی عجیب باشد ولی آن روزها اهالی محل خیلی زودتر از امروز با خبر می شدند که مثلاً چه کسی به مشکل مالی برخورده و یا فرزند کدام همسایه به تازگی به جهان آمده است. اگر روزی بزرگ و اعیان محل به حمام می رفت، شانس به کوچک ترها روی آورده بود چرا که انواع و اقسام میوه ها و خوراکی ها بود که نصیب بچه هایی می شد که آن روز رفته بودند حمام عمومی.

گرمای گرمابه رو به سردی است

علیرضا عسگری درباره حمام های منطقه می گوید: منطقه ما 25 حمام داشته که اگر بخواهیم روی نقشه فعلی جانمایی کنیم هر محله حداقل یک حمام داشته است. این هم به این علت است که در منطقه ما به علت مهاجرپذیر بودن خانه های بسیار کوچکی برای اجاره دادن ساخته می شد که حمام نداشت. این خانه ها بیشتر در محله های شیوا، بروجردی و دولاب وجود داشت. عسگری با تحقیقی که درباره حمام های فعال منطقه انجام داده، شرح می دهد: در حال حاضر 15 حمام در منطقه وجود دارد. البته فعالیت این حمام ها چشمگیر نیست و فقط در حدی است که چراغشان روشن بماند، حتی خرج خودشان را هم نمی توانند دربیاورند.

عسگری معتقد است برای حفظ هویت تاریخی محل باید گرمابه ای را به صورت نمادین در منطقه نگه داشت: گرمابه دولاب در سال 1327 ساخته شده و معماری زیبایی هم دارد اما متأسفانه در حال حاضر متروکه است و هیچ بعید نیست به زودی تخریب گردد. به نظر می رسد شهرداری منطقه برای حفظ هویت تاریخی محل باید گرمابه ای مانند گرمابه دولاب را خریداری و حفظ کند و به موزه اصناف تغییر کاربری دهد تا نسل های آینده نیز از آن استفاده نمایند.

حمام کردن بهانه بود!

گرمابه ها و فعالیتشان باعث ایجاد فرهنگ خاصی هم در میان مردم آن محله شده بودند. فرهنگی که حتی در ابزار مورد استفاده در حمام هم دیده می شدند. عسگری می گوید: اعیان و اشراف که به حمام می رفتند از وسایل خاصی استفاده می کردند که به وسیله نوکرها حمل می شد. به عنوان مثال خانم های ثروتمند وسیله ای مسی یا نقره ای داشتند به نام جاجواهری که شبیه صندوقچه ای آبکشی بود و جواهراتشان را برای اینکه مفقود نگردد داخل آن می گذاشتند.

آینه مخصوص حمام با قاب نقره یا مس، سنگ حنا، آبدان، تشت، لگن و لگن چه، جای روشوی، جای لیف و... وسایلی بود که اعیان و ثروتمندان در زمان استحمام از آن استفاده می کردند. به هر حال یکی از مکان هایی که می شد به اصطلاح اختلاف طبقاتی را به رخ کشید، در گذشته همین گرمابه رفتن با کلی بزن و بکوب و حاشیه بود تا همه محل باخبر گردد که مثلاً آقای فلان با فلان سِمت رفته حمام البته در حمام فقط شست وشو صورت نمی گرفت. حجامت با استفاده از رگزن و شاخ گاو نیز مرسوم بود و یک استاد آرایشگر هم بود که به اصطلاح سر می تراشید.

حمام نبرد

حمام نبرد یکی از حمام های فعال منطقه است که چراغش با حضور شهروندان منطقه روشن مانده است.

حمام فرد بهار

حمام فرد بهار معماری زیبایی دارد و از معدود حمام هایی است که بخش عمومی آن به همان صورت سنتی فعالیت می نماید.

حمام اصفهانک

حمام اصفهانک به تازگی تخریب شده جای خود را به آپارتمانی مدرن و نوساز خواهد داد و قرار است چند طبقه بالا برود و اهالی جدیدی در آن ساکن شوند.

حمام یاسمن دولاب

متروکه. سال ساخت 1327 روز عروسی هر کدام از اهالی محله برای گرمابه دار هم پر رونق بود. چرا که با حضور داماد علاوه بر هزینه حمام گاهی تا عایدی یک روز گرمابه را شیرینی می گرفتند و دخل پر می شد.

حمام دیروز، زورخانه امروز

حمام چال در سال 88 همت شهرداری منطقه بازسازی و به زورخانه شهدای دولاب تبدیل شد.

حمام خاوران

این روز ها کار و کاسبی گرمابه ها کسادتر شده و هزینه هایشان بیشتر. هزینه یک دوش در گرمابه بین 4500 تا 5000 تومان است. با این حال هنوز سرپاست.

حمام شیوا

فعال

گرمابه اسلامی

فعال

حمام رزاق نیا

فعال

حمام خدابخش

تخریب شده است

حمام الوند

تخریب شده است

حمام زهره

متروکه. سال ساخت: 1332

حمام گلستان

تخریب شده است

----

منتشر شده در همشهری محله منطقه 14 در تاریخ 1393/06/18